Με τα μάτια του Στράτου

Το καινούργιο βιβλίο του Στράτου Δουκάκη «Από το περιθώριο των λογισμών» είναι ακόμα ωραιότερο από το προηγούμενο «Υστερόγραφα μιας διαδρομής» που ομολογουμένως είναι ένα ωραίο βιβλίο! 

Τα ίδια αισθαντικά θέματα: ωραίες εικόνες, όνειρα, αναμνήσεις… Με δυο λόγια: γλυκιά νοσταλγία για ό,τι χάθηκε αλλά και ό,τι δεν ήταν πραγματοποιήσιμο.

Αυτά γραμμένα –ειπωμένα καλύτερα– (γιατί αυτήν την εντύπωση έχει ο αναγνώστης, ότι είναι καθισμένος απέναντι στον συγγραφέα, ο οποίος του εξομολογείται όλα τα ωραία που πέρασαν από τη ζωή του, τα κοινά για όλους τους ανθρώπους. Απλώς, άλλοι τα αξιολογούν και άλλοι περνούν πλάι τους αδιάφοροι. Ο νους τους –βλέπετε– είναι επικεντρωμένος αλλού : σε χρήματα και αποκτήματα. Έτσι χάνουν όλη την ομορφιά της ζωής που βρίσκεται σ’ αυτά που εκείνοι θεώρησαν… περιττές πολυτέλειες.

 

Βλέπεις, η προσοχή τους είναι όλη στραμμένη στο μέλλον και έτσι χάνουν το παρόν (άσε πιά το παρελθόν!) Ο συγγραφέας στραγγίζει και την τελευταία σταγόνα ομορφιάς από τη ψυχή του και την προσφέρει στον άγνωστο αναγνώστη σαν δείγμα αγάπης: Πόσες ωραίες εικόνες του προβάλλει σε ιδιωτική προβολή , πόσα νοήματα που σαν βέλη εκτοξεύει από τη φαρέτρα του και βρίσκουν τον αναγνώστη κατευθείαν στην καρδιά! 

Αυτή την καρδιά που πίστεψε ότι με τα χρόνια και τις δυσκολίες που πέρασε σκλήρυνε και δεν τη διαπερνά τίποτα. Μόνο ο μεταλλικός ήχος των χρημάτων που ο αναγνώστης συσσώρευσε για να έχει ασφαλή γεράματα, αφού δεν φρόντισε να έχει όμορφα νιάτα! 

Αυτά τα χρήματα τα βρίσκουν άνθρωποι που δεν τα έβγαλαν με τον κόπο τους και δεν καταλαβαίνουν την αξία τους. Έτσι τα σκορπίζουν στους 4 ανέμους μαζί με τον μόχθο του άλλου και τον ίδιο τον Άλλον. Και έρχεται τώρα ο συγγραφέας να αντικρύσει αυτά που κουβαλά ο καθένας στη ψυχή  του ως απόσταγμα… και τα ωραία και τα άσχημα. «Οι μνήμες θα μας βοηθήσουν ν αντιμετωπίσουμε το τελευταίο δύσκολο κομμάτι της ζωής.», σημειώνει εμφατικά. Οι μνήμες, νομίζω, μας φέρνουν στο νου τα «όστρακα» των αρχαίων αγγείων και τα κοσμήματα που έβαζαν μαζί με το νεκρό για να του κάνουν πιο υποφερτό τον αποχωρισμό από τους ανθρώπους του. Το ίδιο με τους αρχαίους Έλληνες έκαναν κι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι… με την ίδια λογική προκειμένου να κάνουν το θάνατο πιο υποφερτό σε αυτούς που έφευγαν, τοποθετώντας κοντά τους τα προσωπικά τους αντικείμενα. Όλα αυτά μ ένα θαυμάσιο λεξιλόγιο, που σε συνδυασμό με τον εξομολογητικό τόνο σε κάνει να μη θέλεις ν αφήσεις το βιβλίο. Τα ρήματα που τον χαρακτηρίζουν είναι: εξομολογούμαι και μοιράζομαι. 

Αλήθεια δεν είναι αξιοθαύμαστο πώς ένα παιδί 17 χρονών –που αφήνει το νησί του τη Λέσβο για να ξενιτευτεί στη μακρινή Βενεζουέλα και επιστρέφει ύστερα από 41 χρόνια– διαθέτει ένα λεξιλόγιο που δεν το διαθέτουν άνθρωποι που έμειναν στον τόπο τους και ασχολήθηκαν με τη Λογοτεχνία; 

Σκέπτομαι ότι το να γράφεις είναι θέμα ψυχής παράλληλα με την ικανότητα και την καλλιέργεια. Αν δεν αισθάνεσαι, δεν μπορείς να δημιουργήσεις.  Ο Δουκάκης έχει κρατήσει τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων του νησιού του: ευαισθησία, συναίσθημα, αγάπη για το ωραίο, νοσταλγία. 

Κάποια στιγμή επέστρεψε στην πατρίδα του ένας σύγχρονος Οδυσσέας, λαχταρώντας να πιάσει το νήμα από εκεί που το άφησε. Παράλληλα ανέπτυξε τη θετική πλευρά του, που τον βοήθησε να γίνει ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας και ν’ ανέβει κοινωνικά στην κορυφή του τόπου, όπου εγκαταστάθηκε. 

Ποιος δεν θα 'θελε να διαθέτει έναν τέτοιο συνδυασμό λογοτεχνικού «ταλέντου» και συντελεστών επιχειρηματικής επιτυχίας; Και είναι σημαντικό το ότι το αποτέλεσμα των εμπειριών του δεν το κρατά για τον εαυτό του αλλά το κοινοποιεί στον Άλλον: μη κρίνεις τη ζωή σου από το τώρα, του λέει, γιατί έζησες κι αλλιώς: αισθάνθηκες έντονα συναισθήματα, αγάπησες, μαγεύτηκες από ονειρικά ηλιοβασιλέματα και όλα αυτά γράφηκαν ανεξίτηλα μέσα σου και θα σε συνοδέψουν μέχρι το τέλος της ζωής σου. 

Και τον παρακινεί να χαρεί αυτές τις ωραίες στιγμές έστω και με τη δύναμη της νοσταλγίας γιατί σ’ αυτή την άχαρη εποχή που ζούμε το μόνο που χρειαζόμαστε για να ισορροπήσουμε είναι η Ομορφιά. 

Να γεμίσουμε τη ψυχή μας Φως, ώστε να μην το αναζητήσουμε στο τέλος της ζωής μας σαν τον Γκαίτε. 

Ζήσαμε τα πιο όμορφα μας χρόνια  δίχως να φανταστούμε –ΕΥΤΥΧΩΣ– τι μας περίμενε. 

Τώρα ζούμε σε εποχή απρόσωπων σχέσεων και συναισθηματικής απομόνωσης κλεισμένοι ανάμεσα στους τοίχους του σπιτιού μας. Οι ανθρώπινες παρουσίες στη ζωή μας έχουν γίνει τυπικές και σύντομες και μας αφήνουν πιο μόνους από πριν. Σιωπή και απομόνωση: είναι μια  γενική πρόβα γι’ αυτό που μας περιμένει …Να βρεθεί καθένας μόνος με τον εαυτό του στην αιωνιότητα. 

Οι μόνες που μπορούν να μας βοηθήσουν ν αντιμετωπίσουμε το τελευταίο και πιο δύσκολο κομμάτι της ζωής μας είναι οι αναμνήσεις.. Ό,τι αγάπησες, δεν έσβησε. Πάντα το νοσταλγείς γιατί συνδέεται με τα νιάτα σου: τότε που ήσουν άφθαρτος και αστραφτερός! 

Τώρα ερχόμαστε σ’ ένα άλλο θέμα. Ο συγγραφέας δεν μετατρέπει σε αυτοσκοπό της αφήγησής του την «πλοκή». Έτσι, δημιουργεί ένα κολλάζ εικόνων κι εντυπώσεων, φαινομενικά ανεξάρτητων που όμως συνδέονται μεταξύ τους μ’ ένα μυστικό νήμα, όπως στους στίχους του τραγουδιού του Λουκιανού «Που βαδίζομεν κύριοι», στο οποίο αποτυπώνονται οι καθημερινές μικροϊστορίες. 

Ο συγγραφέας, αιώνιος ταξιδευτής σε θάλασσες ωραίων αισθημάτων απευθύνεται σε όλους γιατί η ανθρώπινη Μοίρα είναι κοινή. Τελειώνω με τους αγαπημένους στίχους ενός αγαπημένου προσώπου: του Πατέρα μου.  

«τι λοιπόν είναι η ζωή μας ακριβώς θεωρουμένη; Μια στιγμή συνδεδεμένη μ ελπίδες κι αναμνήσεις;» 

Όλγα Σταυρίδου-Δεληγιάννη *

*  Η Όλγα Σταυρίδου-Δεληγιάννη γεννήθηκε και έζησε τα παιδικά και νεανικά της χρόνια σ' ένα όμορφο νησί του Αιγαίου, τη Λέσβο, όπου άνθρωποι απλοί, συνηθισμένοι, λαϊκοί, γράφουν λογοτεχνία, ποίηση, μουσική, ανεβάζουν θεατρικά έργα, ζωγραφίζουν. Έτσι απλά και φυσικά όπως αναπνέουν... Σπούδασε Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης πετυχαίνοντάς το στην καλύτερή του ώρα... Την εποχή του Ανδρόνικου, του Κακριδή, του Τσομπανάκη, του Σακελλαρίου, του Κριαρά, του Πολίτη, του Μαρωνίτη και τόσων άλλων μεγάλων... Εργάστηκε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία πραγματώνοντας τ' Όνειρό της. Έγραψε άρθρα σε εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά, εξέδωσε οδηγούς ευρωπαϊκών πόλεων. Ταξίδεψε πολύ... Και έζησε σαν όλους της γενιάς της -αυτής του '60- σε μια ατμόσφαιρα μαγική... 

"Της αφύλαχτης απόστασης και της τρυφερής περισυλλογής"...

Έγραψε η Ντόρα Πολίτη

«Από το περιθώριο των λογισμών»

Της Ντόρας Πολίτη

Ο φίλος μου, Στράτος Δουκάκης! Της αφύλαχτης απόστασης και της τρυφερής περισυλλογής... Με τη μουσική γλώσσα της επικοινωνίας του. Με το υψηλό ήθος γραφής, με τις καλαίσθητες αποχρώσεις, τα ευγενή ανθρώπινα μηνύματα, τις ιδιόμορφες, προσωπικές κλιμακώσεις... Κάθε φορά που περιδιαβαίνω στα κείμενά του και στους λογισμούς του, θαρρώ πως με αγκαλιάζουν χαμηλότονοι φωτισμοί, δίπλα σε βάζα με αγριολούλουδα, μπροστά σε κρυστάλλινο ποτήρι με παγωμένη σπιτική βυσσινάδα. Ή, πως αίφνης με τυλίγει πέπλο χαρμολύπης, ψυχανεμίστρα τρικυμιά! 

Ο γραπτός του λόγος, "φυτεύει" θαρρείς σε βραγιές κατάνθιστες τα... "Μη με λησμόνει", λίγο πριν τα θερίσουν δικές του "Μικρές σκέψεις και μεγάλες αλήθειες"... Διάβασα δίπλα στο κύμα της Μηθυμναίας πατρίδας του, το τελευταίο πόνημά του "Από το περιθώριο των λογισμών"... Όχι για να κάνω κριτική. Ποτέ δε το κάνω σε λογοτεχνική έκφραση του άλλου! Είτε βρίσκω το πόνημα "λίγο", είτε "φτασμένο" είτε... αχρείαστο, εκτιμώ τους πόνους της "γέννας"! Κριτικές, στείρες, μισαλλόδοξες, της έπαρσης και της έλλειψης του "ένδον σκάπτε", για μένα είναι ανάξιες προσοχής! 

Επί 42 χρόνια επαγγελματίας δημοσιογράφος Αμερική-Ελλάδα, διατηρώ και την κάποια... λογοτεχνική μου φλέβα, έχω γνώση κρίσης και λόγου. Δεν τα διαθέτω όμως, παρά μόνο στη δουλειά μου και στα προσωπικά μου πνευματικά "ξεσπάσματα"... Έτσι, προχώρησα να "παραθερίσω" στις εξομολογήσεις του Στράτου Δουκάκη στο τελευταίο του βιβλίο. Παρότι με απαλόβρεχε το κυματάκι της Εφταλούς, ένιωθα στα μέσα μου, τις σιγανές φωτιές και τις υπόγειες πυρκαγιές από το "είναι" του φίλου Στράτου! Να καίνε χωρίς να λαμπαδιάζουν, να επηρεάζουν χωρίς να απαιτούν. Έχει για μένα τουλάχιστον, ιδιαίτερη λογοτεχνική δεξιοσύνη ο λόγος του. Στάθηκα σε κάποιες παραγράφους του, με συναισθηματικό λυρισμό. Κάποιες, ίσως να μου θύμισαν... εμένα! Ίσως να ήθελα να ήταν για μένα! "Εσωστρεφής και περίκλειστη, πίσω από μισάνοιχτες πόρτες και τραβηγμένες κουρτίνες… χρόνο με το χρόνο, επιμένει να επιλέγει τον καλύτερο τρόπο που κινείται και τον ευγενέστερο που μιλάει... Οι κατάλληλες λέξεις για να μεταφέρει ευαισθησίες και μυστήρια..."! Και αλλού μέσα στις σελίδες του "Έχω την αίσθηση, ότι ολούθε μέσα μου, υπάρχουν ακόμη, σκόρπια θραύσματα πανάκριβα και ανεκτίμητα, από τη σπασμένη μου ζωή..." 

Παραθέτω κάποιες προσωπικές διαπιστώσεις παρακάτω, γιατί με το Στράτο Δουκάκη, μας δένουν πολλά "προσωπικά" και... ενδογενή "συρματόσχοινα". Ο πολύχρονος ξενιτεμός, εκείνος 40 χρόνια στη Βενεζουέλα, εγώ 32 στο... Τέξας. Αγαπήσαμε τις χώρες που μας "υιοθέτησαν", με τα στραβά και με τα καλά τους, αποδεχτήκαμε, δεχτήκαμε, δώσαμε και πήραμε, σε μαραθώνια διαδρομή προς τις προσωπικές κορυφογραμμές μας. Οι διαφορές στην πορεία μας αρκετές, μας δένει, όμως, ο αλύτρωτος, ο αδηφάγος ΝΟΣΤΟΣ και ας επιστρέψαμε "σε κείνα που δεν ηύραμε...". -Ο Στράτος, συνεχίζει να ζει στα γλυκόπιοτα μέσα του, στα δυσκολοχώνευτα κάποιες φορές, της καθημερινότητας και της ρουτίνας. -Με τη γλυκόλαλη μελαγχολία του! -Με τον αχαρτογράφητο προσωπικό του αρμενιστή! -Με τον πλανόδιο πλατωνικό ερωτισμό του! Τούτος ο φίλος μου, έχει τις καταδικές του αλλαξοκαιριές και τις ψηλαφίζει πονετικά, σα να είναι παιδιά του... Το γράψιμό του, μου φαίνεται πως έχει αφή από σατέν, μετάξι, ριζόχαρτο και βελούδο πότε-πότε. Και πως άλλοτε ταλανίζεται στο ύψος και στο βάθος, μέσα στο τραχύ γκρο, στο χράμι του πολυκαιρισμένου υφαντού! Λάλο κύμα ζωογόνο και συνάμα αφρισμένο επιθετικά, η έκφραση του Στράτου. Νομίζω, αφετηρία του το αποθησαύρισμα του ονείρου που δε ξημέρωσε, και επίλογος, το αβασίλευτο όνειρο, φάρος καθοδηγητικός για τον ίδιο και για κείνους που αγαπούν τη γνήσια δημιουργία της ψυχής του. Επίλεκτη κατ’ εμέ η θέση του Στράτου Δουκάκη στη Νεοελληνική Γραμματεία Λογοτεχνίας και "άξιος ο μισθός του" για την ακατάβλητη, λεπτή, ευγενική, χαμηλότονη,  αδευτέρωτη τέχνη του.

Υγίαινε και κάρπιζε φίλε μου, ανθούς και φύλλα, λυτρωτικό καταστάλαγμα και ασίγαστη λεκτική παρακαταθήκη...

Μυτιλήνη, Ιούλιος 2023

Ευχαριστήριο

Δώρο καρδιάς απλόχερα μου έδωσες, Ντόρα, στολισμένο με τα όμορφα λόγια σου. Με συγκίνησαν όσο δεν φαντάζεσαι. Πόσο σ’ ευχαριστώ! 

Εσένα, βλέπεις, σου «μίλησαν» τα γραφτά μου κι εμένα, ανέκαθεν, μου «μιλούσε» η ψυχή σου… 

Κρατάω το μέλι απ' τα λόγια σου και σου στέλνω χαμόγελο και μια αγκαλιά!

Στράτος Δουκάκης 

Η κληρονομιά του καλοκαιριού μάς ανήκει…

Εκείνα τα παιδικά καλοκαίρια στην εξοχή, όταν η εξοχή ήταν όντως εξοχή. Δεν είχαμε ξαπλώστρες, μήτε ομπρέλες - ασπρισμένες πεζούλες μόνο στην αυλή ή έξω από τον πλαϊνό τοίχο της πόρτας. Δυο μέτρα μπροστά η θάλασσα, το κύμα, τα βότσαλα η άμμος και πιο πέρα στρώμα τα φύκια, και μια σανίδα, τόση όση για βουτιές και δέσιμο κάποιας βάρκας. Απ’ όλα είχε και… παιχνίδι, βέβαια, όλη μέρα. Και το κολύμπι παιχνίδι ήταν. 

Παραμέσα ο πλάτανος, θεόρατος φάνταζε στα μάτια μου, τα οπωροφόρα στο κτήμα του Μπάρμπα-Φώτη, οι καλαμιές κι οι τζιτζιφιές στην άκρη του τοίχου, το πηγάδι με το ροδάνι να το γυρίζει ένας υπομονετικός γαϊδουράκος με δεμένα τα μάτια μη και ξεστρατίσει ή ζαλιστεί με τόσες γύρες. Κηπευτικά χωρισμένα με αυλακιές να ρέει το νερό για πότισμα. Και τι δεν είχε… ένας απλός παράδεισος που χαμήλωνε στα μέτρα μας τόσο που με μια δρασκελιά φτάναμε στο κατώφλι του… 

Αλήθεια, τί άλλα ήταν τα σημαίνοντα της ζωής τότε; Τί άλλο ακριβώς κάναμε όσοι τουλάχιστον προλάβαμε κάμποσο από εκείνο το «τότε»; Λες και σαρώναμε ξεγνοιασιές που θα τις φυλάγαμε για όταν θα μεγαλώναμε; Ποιος μπορεί να ξέρει… 

Α, και τούτο μην το ξεχάσω, θα ήταν παράλειψη, στα τόσα, να μην το αναφέρω. Υποθέτω θα καταλάβατε για ποιες στιγμές θέλω να πω: για κείνες τις  ώρες στα καλοκαιρινά μεσημέρια, όταν οι γονείς κοιμούνταν εμείς δεν έπρεπε να βγάζουμε κιχ. Ήταν κανόνας! 

Τώρα, καθιστός στην ασπρισμένη πεζούλα –σ’ ένα μικρό διάλειμμα, ανάμεσα στα «σημαίνοντα» της σήμερον ημέρας– αναπολώ εκείνα τα παιδικά καλοκαίρια μου, κληρονομιά που μου ανήκει. Έχω μπροστά μου τη θάλασσα, το κύμα, τα βότσαλα την άμμο και πιο πέρα στρώμα τα φύκια, και στη φαντασία μου μια, τόση δα, βαρκούλα, απ’ αυτές που φτιάχναμε από φλούδες πεύκου να πλέει ανέμελη με την πρωινή αύρα.

Η φαντασία μου ή αλλιώς η ποίηση που γεννά η αναπόληση.

Στα κλωνάρια ενός ημιτελούς δειλινού

Το εξήγησα στην προηγούμενη ανάρτηση με το ημιτελές κείμενό μου. Η τελευταία παράγραφος του οποίου εξαλείφθηκε. Εξ ολοκλήρου. Άλλωστε το υποσχέθηκα: «δεν θα αναφέρω το παραμικρό για την τελευταία παράγραφο». Τότε έφταιγε η ώρα (12:57’ ακριβώς!) μεσημεριάτικα. Ναι, ήταν η ώρα και… η ανελέητη κάψα του Ιουλίου. 

Τώρα είναι αλλιώς, καταμεσής ενός ετοιμόρροπου πλέον απογεύματος, περασμένες οκτώ – εννιά παρά κάτι, ο ήλιος έδυσε, βάφοντας τα χαρακώματα του ορίζοντα μ’ ένα απαλό πορτοκαλί χρώμα. Πορτοκαλί προς βιολετί. Μια γλυκιά απόχρωση γαλήνης, θαυμασμού και συγκατάβασης. Άλλαξε άρδην η διάθεση. Τώρα ναι, έχει λόγους η ημέρα να τραβάει σε μάκρος. Στέκομαι, με επιφύλαξη, ανάμεσα στα δύο ενδεχόμενα: να επαναφέρω την τελευταία παράγραφο εδώ ή όχι; Συγκλίνω προς το όχι. Ας την αφήσω, σιγά μη και χάσει η Βενετιά βελόνι… πάμε για άλλα. 

Εν τω μεταξύ, αυτά τα άλλα των σκέψεών μου, επιμένουν, κάθε φορά, να συνωστίζονται στον ίδιο μονόδρομο, αλλού εγώ κι αλλού εκείνες. Το συνηθισμένο ντεκόρ κυλάει στις τροχιές μιας γλυκιάς διαδρομής αλλόκοτων συναισθημάτων, όπου, συνήθως, εκτυλίσσεται το έργο της ζωής μου. Κάπως έτσι συμβαίνει, μια σκηνή, ένα τυχαίο συμβάν, μια αναπόληση, μια λεπτομέρεια τα κάνει όλα καλύτερα, πιο βολικά, πιο τρυφερά, πιο πιασάρικα. Έτσι μου φαίνεται και έτσι είναι. 

Τι να λες; Τι να θυμάσαι; Μια από τα ίδια και πάλι. Μάλλον σε νοσταλγία το γυρίζει… Πού αλλού; Από τις καλά φυλαγμένες περγαμηνές της μνήμης κι απ’ όλες τις οδούς, επέλεγα, ανέκαθεν, τη συντομότερη: εκείνη των αναμνήσεων. Αυτή διαβαίνω, εκεί είναι οι στενές επαφές μου, οι σχέσεις και οι εξαρτήσεις μου.

Κι απέναντι στα πορτοκαλί προς βιολετί χαρακώματα του ορίζοντα, αποσιωπητικές εικόνες οι σκέψεις μου, κρέμονται στα κλωνάρια ενός ημιτελούς δειλινού.